Tiêu đề: Các phương pháp gây tê trong răng hàm mặt Fri Apr 08, 2011 8:59 pm
A- Đại cương
Gây tê có tác dụng xóa bỏ sự đau đớn cho bệnh nhân bằng cách làm gián đoạn hay mất đi sự dẫn truyền cảm giác đau của những tiểu thể thần kinh ngoại biên và những dây thần kinh cảm giác.
Có 2 phương pháp gây tê:
1. Gây tê tại chỗ: 2 cách - Gây tê bề mặt: Thuốc tê có tác dụng thẩm thấu hay tạo lạnh làm tê đầu mút của những sợi thần kinh ngoại biên. - Gây tê tiêm tại chỗ: là gây tê các tiểu thể thần kinh và những nhánh tận cùng của giây thần kinh cảm giác.
2. Gây tê vùng: là gây tê các trục dây thần kinh hay chặn đoạn các dây thần kinh chi phối cảm giác trong khu vực tương đối lớn. Gây tê cần đạt hiệu quả tê tốt nhất và không ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh, vấn đề này có liên quan đến cách sử dụng thuốc tê, kỹ thuật thực hành gây tê và sự chuẩn bị bệnh nhân 1 cách chu đáo.
B- Gây tê tại chỗ 1. Gây tê bề mặt Là gây tê bằng cách áp đặt trực tiếp vào bề mặt niêm mạc 1 lượng thuốc tê có khả năng thẩm thấu hay tạo lạnh làm tê các đầu mút của những sợi thần kinh ngoại biên. Tác dụng tê ngắn, chỉ can thiệp các trường hợp dễ, nhanh như: nhổ răng lung lay nhiều, chích áp xe, lấy cao răng ....
a. Bôi tê: - Dùng những thuốc có tính thẩm thấu nhanh qua niêm mạc như dung dịch Lidocaine 10% hay dung dịch Benzocaine 4% hoặc 10% - Kỹ thuật: Sát khuẩn, lau khô vùng định gây tê, dùng 1 viên bông thấm thuốc, bôi lên vùng niêm mạc quanh chân răng nhổ chờ 1 vài phút cho thuốc tê ngấm rồi can thiệp nhanh.
b. Phun tê: - Lidocaine 10% đựng trong những chai có ống phun khí dung dịch. Sử dụng bằng cách phun thuốc tê cho tia thuốc vào ngay vùng niêm mạc muốn gây tê, chờ vài phút rồi can thiệp. - Ethyl Clorua (Kelen) làm tê bằng cách bay hơi thật nhanh làm hạ nhiệt độ xuống thấp tạo tê. Sử dụng bằng cách cầm chai thuốc dốc ngược và đầu hướng về phía gây tê, tia thuốc xịt cách niêm mạc 2 cm rồi đưa xa từ từ đến cách 15cm. Chờ cho lớp này tan đi rồi xịt lần 2. Khi vùng gây tê trắng ra thì can thiệp. - Chú ý: Thuốc dễ cháy, nếu vào mắt sẽ làm hỏng mắt nên ít dùng.
2. Gây tê tại chỗ bằng tiêm
• Các loại thuốc tê: – Articaine – Bupivacaine – Lidocaine – Mepivacaine – Prilocaine
Chia 2 loại: - Có Adrenalin
- Không có Adrenalin dành cho bệnh nhân có bệnh về HA, tim mạch, tiểu đường ....
Dụng cụ: - Kim: Phổ biến là kim 2 đầu đóng trong ống nhựa cắm trực tiếp vào ống thuốc tê (sử dụng 1 lần).
- Bơm tiêm: bằng inox, tay cầm có cánh để có thể ép mạnh xuống hoặc có loại có vòng tròn để hút ngược thuốc lại.
- Phương pháp: a. Gây tê niêm mạc - Mục đích: tê các tiểu thể và nhánh tận cùng của các dây thần kinh, tạo sự tê toàn bộ lợi, ổ răng, dây chằng và cả tủy răng. - Chỉ định: áp dụng để nhổ tất cả các răng thường ở hàm dưới và hàm trên
• Răng 1 chân: - Ở mặt ngoài tiêm 2 mũi: - Mũi 1 cách cổ răng 3- 5 mm, đâm kim chạm xương thẳng với thân răng hợp với lợi góc 45*, tiêm ¼ ml dung dịch thuốc tê từ từ - Mũi 2 tiêm ngay sau đó cách cổ răng 15mm vào ngách lợi tương ứng với cuống răng khoảng ½ đến 1 ml. - Ở mặt trong (phía lưỡi) có thể tiêm thêm 1 mũi phụ nữa, đâm kim như mặt ngoài nhưng không nên tiêm dưới màng xương vì đau và có khả năng gây tai biến viêm màng xương và máu tụ. Tiêm khoảng ½ ml cách cổ răng 3-5 mm. Sau khi tiêm chờ 5-10p để thuốc tê có tác dụng gây tê và kéo dài 30-40 p.
• Răng nhiều chân: - Ở mặt ngoài tiêm 3 mũi: - Mũi 1 ở phía gần, mũi 2 phía xa thân răng cách cổ răng 3-5mm, mỗi mũi 1/2 -1 ml. - Mũi 3 tiêm ngay sau đó cách cổ răng 15 mm khoảng 1/2 -1 ml dung dịch thuốc tê, cách tiêm như ở răng 1 chân. - Ở mặt trong: tiêm 1 mũi giống như răng 1 chân nhưng hàm trên thì tiêm cách cổ răng 15mm còn hàm dưới thì cách cổ răng 3-5mm.
b. Gây tê dây chằng - Chỉ định: để bổ xung cho gây tê dưới niêm mạc khi phương pháp này chưa có tê toàn bộ (nhổ răng còn đau) hoặc trong trường hợp lợi sưng nề tê ít tác dụng. (Chú ý: không gây tê dây chằng để nhổ các răng bị viêm quanh răng.) - Kỹ thuật: Đâm kim đứng song song với trục của răng ở phía gần và xa mép kim ép sát chân răng muốn nhổ, xuống sâu càng tốt, yêu cầu có 1 sức ép mạnh.
C. Gây tê vùng
Bằng cách tiêm ngấm thuốc tê ngay trên trục dây thần kinh làm cắt đứt cảm giác bên trong toàn bộ vùng chi phối của dây thần kinh đó. Thuận tiện của phương pháp này là chỉ tiêm 1 mũi với lượng thuốc tê vừa phải nhưng tê rộng và lâu. Chỉ định để nhổ răng khó, nhổ 1 lúc nhiều răng hoặc khi tại chỗ răng nhổ có viêm nhiễm. Dụng cụ thuốc tê như khi gây tê tại chỗ riêng kim dùng loại dài 17-42 mm. Chú ý: trước khi bơm thuốc tê vùng đều phải thử hút ra xem trúng mạch máu hay không.
1. Gây tê vùng hàm trên
a. Gây tê dây thần kinh răng trên sau
Giải phẫu: tách từ dây thần kinh hàm trên chui vào ống dưới ổ mắt chạy dài xuống theo lồi củ xương hàm, hướng về mé trước và chui vào xương hàm bằng những lỗ nhỏ cách bờ ổ răng khôn 20-30 mm phía ngoài xa. Kỹ thuật: Bệnh nhân nằm ngửa ở tư thế 45*, miệng há nhỏ, đâm kim nhỏ dài 5cm ở ngách lợi ngang cuống răng hàm lớn thứ 2, đi sát xương chếch lên trên và ra sau, trục kim làm thành góc 45* với mặt phẳng cắn, đâm sâu khoảng 1,5 cm bơm 0,5 ml thuốc tê, tiếp tục đâm kim sâu 1,5 cm nữa bơm nốt 1,5 ml thuốc tê còn lại, cảm giác tê bắt đầu sau 5’ và kéo dài 1h.
Vùng tê: Tủy răng số 6,7,8 hàm trên. Xương ổ răng và tổ chức liên kết niêm mạc phía má. Chỉ định nhổ răng 6,7,7 hàm trên (kết hợp với gây tê dây thần kinh khẩu cái trước).
b. Gây tê dây thần kinh khẩu cái trước - Giải phẫu: chui từ lỗ khẩu cái sau cách cổ răng 1,5 cm ở phía trong vòm miệng, ngang khoảng giữa răng hàm số 7 và 8 (có khi ngang với răng 8) từ dây thần kinh đi chếch lên trên và ra sau. Trên Ls: với ngón tay tìm chỗ xương lõm, trên vòm miệng cách cổ răng 1,5 cm (hoặc trước đường ranh giới giữa hàm ếch mềm và cứng từ 1-1,5 cm). – Kỹ thuật : Bệnh nhân nằm ngửa, há to miệng, dùng ngón trỏ bàn tay trái tìm mốc, đâm kim sâu 1 cm theo chiều từ trước ra sau và hơi nghiêng ra ngoài, bơm 1ml thuốc tê, cảm giác tê ngắn khoảng 30’. – Vùng tê: toàn bộ vòm khẩu cái vùng răng hàm lớn. Chỉ định phối hợp với gây tê dây thần kinh răng trên sau để nhổ răng 6,7,8 hàm trên.
c. Gây tê dây thần kinh mũi – khẩu cái - Giải phẫu: dây thần kinh mũi – khẩu cái là nhánh cuối cùng của dây thần kinh bướm khẩu cái. Dây này chui vào hố mũi qua lỗ bướm – khẩu và chạy dài theo vách mũi từ sau tới trước và từ trên xuống dưới cuối cùng chui ra ở lỗ khẩu cái trước (lỗ ống răng trên) cách bờ ổ răng ~ 1cm.
d. Gây tê dây thần kinh răng trên trước ở lỗ dưới ổ mắt - Giải phẫu: là 1 nhánh dây thần kinh hàm trên chui qua lỗ dưới ổ mắt cách bờ dưới ổ mắt 5-8mm, trên đường thẳng đứng kéo từ đồng tử xuống - Kỹ thuật: Đường trong miệng: Sau khi tìm được lỗ dưới ổ mắt, ta đánh dấu, rồi đâm kim từ ngách lợi, ngang ở khoảng giữa răng cửa giữa và răng cửa bên. Kim đi sát xương theo hướng đến điểm đánh dấu lỗ dưới ổ mắt tiêm thêm 1ml Đường ngoài miệng: Sử dụng khi viêm, áp xe hoặc nang khối u ở tiền đình hàm trên, đâm kim thấp hơn 40* - 50* vào lỗ dưới ổ mắt khi chạm xương tiêm 1ml. Nếu muốn gây tê sâu và rộng, đâm kim sâu vào lỗ tiêm trên 1ml - Vùng tê: Răng cửa, răng nanh, mặt bên mũi niêm mạc môi trên và tiền định miệng
e. Gây tê thần kinh ổ răng trên giữa f. Gây tê khẩu cái sau
2. Gây tê vùng hàm dưới
a. Gây tê dây thần kinh răng dưới - Giải phẫu: là 1 nhánh dây thần kinh hàm dưới, chạy từ lỗ bầu dục đi giữa 2 cơ chân bướm cùng với động mạch răng dưới đi vào ống răng dưới ở lỗ gai Spix, phân bố cảm giác tới các răng hàm dưới - Lỗ gai Spix ở ngay trung tâm cành cao xương hàm dưới, ngang với mặt nhai răng hàm dưới nhưng muốn đến sát dây thần kinh thì phải lên cao hơn 1cm. - Điểm mốc: Bờ trước cành cao Tam giác sau răng hàm Bờ ngoài, bờ trong của tam giác Điểm lồi của dây chằng chân bướm hàm - Kỹ thuật Bệnh nhân ngồi, miệng há, mặt phẳng hàm dưới song song với sàn nhà Bác sỹ đứng trước bên phải bệnh nhân Dùng ngón tay trỏ trái sờ bờ trước cành cao, ở đây có tam giác sau răng hàm, hai bên tam giác có bờ ngoài và bờ trong, điểm lồi của dây chằng chân bướm hàm Đặt ngón tay trỏ trái trên mặt nhai răng hàm cuối cùng, móng tay hướng lên trên. Trượt ngón tay len xuống trên bờ trước cành cao xác định điểm thấp nhất khoảng 1cm trên mặt nhau răng hàm sau cùng, ở vị trí này di chuyển ngón tay về phía lưỡi sẽ ngang qua 1 trũng xương hơi phẳng, đó là tam giác sau răng hàm và đến 1 gờ xương xương tròn là điểm lồi của dây chằng chân bướm hàm, ấn móng tay vào điểm này, đâm kim vào điểm đó cho đến khi chạm xương Đưa mũi kim vào trong để đi vòng theo bờ trong của tam giác và vẫn sát với xương đâm kim sâu khoảng 1cm tiêm khoảng 0,5 ml thuốc tê Chuyển thân bơm tiêm về phía răng hàm nhỏ đối diện tiwwps tục đâm sâu 1,5 cm và vẫn sát xương. Tổng cộng đường đi là 2,5 cm là tới vùng gai Spix, và tiêm thêm 1,5 ml thuốc tê - Vùng tê Môi và da hàm dưới bên gây tê Lợi phía ngoài từ răng cửa đến răng số 8(thường tiêm bổ xung tại chỗ vùng răng định can thiệp). Chỉ định: để nhổ các răng hàm dưới, chủ yếu là các răng 6,7,8. • Đặc biệt: Gây tê gai Spix kĩ thuật trực tiếp
b. Gây tê dây thần kinh cằm - Giải phẫu: lỗ cằm to 2 mm, miệng lỗ hướng lên trên và ra ngoài hoặc ngay trên trục răng 4 hay răng 5 . Tới lỗ cằm dây thần kinh răng dưới chia làm 2 nhánh dây thần kinh răng cửa và dây thần kinh cằm - Kỹ thuật Đầu bệnh nhân hơi cúi về phía trước Đặt bơm kim tiêm gần thằng đứng, đâm kim vào ngách lợi tương ứng với lỗ cằm ở dưới cuống răng 5 (hoặc ở giữa răng 4,5) 1 góc 15* so với trục răng từ phía trước ra sau. Đâm kim sâu 1 cm tới lỗ cằm rồi bơm từ 1,5 đến 2ml thuốc tê. Vì lỗ cằm có thể thay đổi tùy bộ răng và tùy bệnh nhân nên tốt nhất là xác định lỗ cằm trên phim chụp toàn cảnh Panorama. - Vùng tê Lợi môi, da môi và cằm Niêm mạc vùng răng nanh và vùng răng cửa
c. Gây tê dây thần kinh lưỡi - Thường gây tê dây thần kinh lưỡi cùng lúc với dây thần kinh răng dưới ở gai Spix. Nếu gây tê riêng dây lưỡi thì tiêm ở sàn miệng. - Điểm mốc: răng hàm cuối cùng, đáy của rãnh lợi – lưỡi, điểm giữa đáy lưỡi và lợi - Kỹ thuật – Đẩy lưỡi về 1 bên để lộ đáy rãnh lợi đâm kim xuyên qua niêm mạc ở đáy rãnh lợi, hơi gần lợi hơn lưỡi sâu khoảng 1 – 1,5 cm vừa tiếp tục đâm kim vừa tiêm cho hết 2ml thuốc tê
d. Gây tê dây thần kinh miệng - Điểm mốc: Lỗ ống Stenon - Kỹ thuật: Đâm kim 1 cm về phía sau và 1cm về phía dưới lỗ ống Stenon, đâm kim sâu 1 cm đồng thời bơm cho đủ 2ml thuốc tê.
e. Gây tê 3 dây thần kinh miệng – lưỡi – răng dưới - là phương pháp Ginexte gây tê cả 3 dây 1 lúc. - Điểm mốc: bờ trước cành cao và 2 bờ của tam giác sau răng hàm là bờ ngoài và bờ trong răng hàm to cuối cùng - Kỹ thuật: Đâm kim về phía gai Spix, cách bờ trước cành cao 1 ngón tay trong má vượt qua bờ ngoài của tam giác, sau đó vượt qua bờ trong cũng như để gây tê răng dưới và cũng theo phương pháp trên đi đến gai Spix ở từng đoạn : má, bờ ngoài tam giác, bờ trong, gai Spix, tiêm 1 ml thuốc tê • Đặc biệt: Gây tê dây V3 theo kĩ thuật Gow_gates • Đặc biệt: Gây tê dây V3 theo kĩ thuật Vazirani-Akinosi